Liczne badania naukowe wskazują, że środowisko akademickie nie jest wolne od przejawów dyskryminacji płciowej. Dane zebrane przez Komisję Europejską wskazują, że kobiety – podobnie jak w innych dziedzinach życia – są niedoreprezentowane na najwyższych szczeblach hierarchii akademickiej i w ciałach podejmujących kluczowe decyzje, takich jak na przykład komitety redakcyjne. Jak pokazały analizy Leya i Hamiltona (2008), badania autorstwa kobiet są także rzadziej finansowane z grantów, a badaczki – jak wskazują z kolei wyniki opublikowane w Nature (Shen, 2013) – zarabiają mniej na tych samych stanowiskach niż badacze. Co istotne, efekty te nie wynikają z mniejszego zaangażowania, lecz z tendencyjnego oceniania badaczek. Ten sam dorobek i to samo CV są oceniane jako gorsze w przypadku kobiet i w efekcie ich wkład jest oceniany jako mniejszy, a także są one mniej chętnie zatrudniane – jak pokazały wyniki głośnych badań Corinne Moss-Racusin z zespołem przeprowadzonych z udziałem pracowników naukowych (Moss-Racusin i in., 2012).

Nasze własne badania – prowadzone przeze mnie wraz z Magdaleną Formanowicz z Uniwersytetu w Bernie i Tamar Saguy z Interdisciplinary Center w Izraelu – opublikowane w tym roku w piśmie Scientometrics pokazują, że także jakość badań naukowych dotyczących dyskryminacji płciowej może być niżej oceniana ze względu na ich temat. Przypuszczałyśmy bowiem, że nie tylko same badaczki, ale i badania na temat tendencyjnego oceniania ze względu na płeć mają w środowisku akademickim niższy prestiż.

Przypuszczenie to sprawdzałyśmy na rzeczywistych pracach badawczych –  takich, jakie w istocie badacze publikują w czasopismach naukowych. W tym celu przeprowadziłyśmy analizę bibliometryczną: zebrałyśmy wszystkie artykuły dostępne w popularnej bazie EBSCO opublikowane w latach 2008–2015 na temat dyskryminacji płciowej i tematu pod wieloma względami porównywalnego – dyskryminacji etnicznej. Zastosowałyśmy słowa kluczowe takie jak dyskryminacja, tendencyjność ocen (bias) rasowa i płciowa, a także rasizm i seksizm. Skorzystałyśmy z danych dostępnych w bazie EBSCO, aby określić, czy badania opisane w artykule były finansowane z grantu. Jako wskaźnik akademickiego prestiżu wykorzystałyśmy tak zwany Impact Factor, czyli współczynnik cytowalności czasopism naukowych. Wyższy wskaźnik oznacza, że artykuły ukazujące się w poprzednim roku (lub w ciągu poprzednich 5 lat) w danym piśmie były częściej cytowane przez naukowców w ich pracach, niższy – że rzadziej. Wartości wskaźników cytowalności dla każdego pisma publikuje co roku Web of Science. Są one powszechnie używane przez naukowców do określenia tego, w jak dobrym piśmie udało się artykuł zamieścić. Analiza przeprowadzona przez nas na próbie 1046 współczesnych artykułów naukowych, dla których udało się zgromadzić kompletne dane, pokazała, że badania dotyczące tematu dyskryminacji płciowej są rzadziej finansowane z grantów i publikowane w mniej prestiżowych pismach naukowych o niższym wskaźniku Impact Factor niż badania dotyczące innych przejawów dyskryminacji. Efekty te utrzymują się po uwzględnieniu płci autorów artykułów.

Wyniki te oznaczają, że w środowisku akademickim możemy zaobserwować trzy przejawy tendencyjności ocen ze względu na płeć: w ocenianiu kobiet jako naukowców, w proporcji kobiet jako uczestników badań i w ocenianiu badań dotyczących kobiet. Jest to o tyle istotne, że badania naukowe często są podstawą interwencji, programów i wprowadzanej w różnych krajach polityki równości. Czym niżej badania takie są cenione przez samych badaczy, tym mniejsza szansa na to, by przebiły się do rzeczywistości społecznej.

 

dr Aleksandra Cisłak, psycholożka społeczna, adiunkt na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej

 

Literatura cytowana

Cislak, A., Formanowicz, M., & Saguy, T. (2018). Bias against research on gender bias. Scientometrics. https://doi.org/10.1007/s11192-018-2667-0

European Commission. (2016). She figures 2015 [online report]. Retrieved from: https://ec.europa.eu/research/swafs/pdf/pub_gender_equality/she_figures_2015-final.pdf

Ley, T. J., & Hamilton, B. H. (2008). The gender gap in NIH grant applications. Science, 322, 1472–1474. https://doi.org/10.1126/science.1165878

Moss-Racusin, C. A., Dovidio, J. F., Brescoll, V. L., Graham, M. J., & Handelsman, J. (2012). Science faculty’s subtle gender biases favor male students. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109, 16474–16479. https://doi.org/10.1073/pnas.1211286109

Shen, H. (2013). Inequality quantified: Mind the gender gap. Nature, 495, 22–24. https://doi.org/10.1038/495022a